Wat moeten we doen?

Moreel beraad
  • Mag u een beetje frauderen om het hoofd boven water te houden? En zo ja, hoeveel dan precies?
  • Hoever gaat de eigen verantwoordelijkheid van uw klant, patiënt, cliënt of student als u ziet dat hij of zij beslissingen neemt, of juist niet neemt, die hem of haar zelf schaden?
  • Geeft u uw beste klant aan als die zich schuldig maakt aan milieucriminaliteit?
  • Gaat u in zee met een corrupte ambtenaar als dat uw bedrijf een lucratieve opdracht oplevert?

Dergelijke zeer concrete filosofische problemen waar vrijwel alle organisaties in meer of mindere mate mee worstelen zijn morele dilemma’s, het moeten kiezen tussen twee kwaden (of twee ‘goeden’ die je niet tegelijk kunt realiseren).

Moreel beraad

Moreel beraad

Hoewel een moreel dilemma onoplosbaar is, kunt u het wel recht doen. Een vorm daarvoor is het moreel beraad. Filosofische Praktijk Faidros uit Enschede begeleidt u bij een dergelijke stapsgewijze fundamentele overweging van de waarden en principes die in een concreet geval in het geding zijn.
In een moreel beraad gaat u met uw organisatie, managementteam, bestuur, stuurgroep, afdeling, projectgroep of team op zoek naar de waarden, normen en principes die richtinggevend zijn voor het handelen in de omgang met;

  • klanten, burgers, studenten, cliënten of patiënten (klantgerichtheid, beroeps- of bedrijfsethiek)
  • personeel, collega’s, medewerkers of leidinggevenden (goed werkgeverschap, collegialiteit, leiderschap, organisatiecultuur)
  • de omgeving van de organisatie (maatschappelijke verantwoord ondernemen)
  • de samenleving in het algemeen (maatschappelijke verantwoordelijkheid)
  • uzelf (integriteit).

Een socratisch gesprek is bij uitstek geschikt om fundamentele (ethische) vragen systematisch en vruchtbaar aan de orde te stellen en te komen tot algemene richtlijnen voor het professioneel handelen. Zie Socratisch gesprek
Een specifieke vorm voor het toetsen van de heersende waarden, normen en principes is een moreel beraad waarin een moreel dilemma centraal staat.

Wat is een moreel dilemma?

Moreel dilemma

Voor een dilemma is per definitie geen ‘juiste’ oplossing, het gaat om een keuze waarbij altijd iemand of iets wordt benadeeld. Veelvoorkomende morele beslissingen kunt u vastleggen in protocollen of een beroepsethiek, maar daardoor kunnen juist nieuwe dilemma’s ontstaan: houd ik me in een concreet geval aan de (ethische) regels of maak ik dit keer een uitzondering?
Er is sprake van een moreel dilemma als u in een bepaalde situatie moet kiezen tussen ten minste

  • handeling 1, maar dan overtreedt u een algemene regel met betrekking tot waarde X
  • handeling 2 (of niet-handelen), maar dan gaat u in tegen een algemene regel met betrekking tot waarde Y.

U moet dan zorgvuldig afwegen welke waarde in dit concrete geval het ‘zwaarst weegt’. Een methodiek om die zorgvuldigheid van de afweging te garanderen is het Stappenplan Omgaan met Morele Dilemma’s van Filosofische Praktijk Faidros.

Werkwijze moreel beraad en training in het omgaan met morele dilemma's

Moreel dilemma

Aan de hand van een concrete casus waarin gekozen moe(s)t worden uit twee (of meer) kwaden wordt recht gedaan aan het dilemma én gestreefd naar consensus over een richtlijn voor dit specifieke geval. Op basis van het werk van bedrijfsethicus Henk van Luijk heeft Filosofische Praktijk Faidros in samenwerking met prof. dr. Jan Hoogland een Stappenplan Omgaan met Morele Dilemma's ontwikkeld dat zich heeft bewezen in de praktijk.

Mogelijke werkvormen:

Training in het omgaan met morele dilemma’s (moreledilemmatraining):

  • Aantal deelnemers: 2 tot 12
  • Duur: 2 dagdelen
  • Werkwijze: 1 dagdeel training a.d.h.v. algemene casus, 1 dagdeel moreel beraad over eigen casus van (een van) de deelnemers
  • Tarieven: zie Faidros - Praktische informatie

Moreel beraad over dilemma:

  • Aantal deelnemers: 2 tot 12
  • Duur: 1 dagdeel
  • Werkwijze: moreel beraad over eigen casus van (een van) de deelnemers
  • Tarieven: zie Faidros - Praktische informatie

Reacties van deelnemers

Reactie deelnemers

Deelnemers aan eerdere trainingen in het omgaan met morele dilemma’s waren zeer enthousiast over deze werkwijze:

  • ‘je weet dat je altijd iemand pijn doet met je keuze, maar op deze manier heb je tenminste het gevoel dat je recht hebt gedaan aan de waarden van alle betrokkenen’
  • ‘je hebt de neiging om je door je gevoel te laten leiden, maar je ontdekt dat dat gevoel eigenlijk oppervlakkig is’
  • ‘je kunt zo honderden dingen uit de praktijk op het stappenplan leggen’
  • ‘ik ben heel blij met dit stappenplan’
  • ‘op deze manier krijgt iedereen een kans: je ontkomt er niet aan’
  • ‘je leert je collega’s beter kennen in hun morele persoon’