Sociologie

Sociologie en psychologie zijn de wetenschappen van het geschipper.

Frida Vogels in Dagboek 1970–1971 (2011)

Inmiddels weten we dan toch hoe ze eruitziet, of beter: hoe ze eruitzag in 2008. Uitgerekend bij de uitvaart van haar studievriend J.J. Voskuil legde een fotograaf van het ANP haar vast. Frida Vogels (1930) was de eerste winnares van de Libris Literatuurprijs, voor het tweede deel van haar autobiografische roman De harde kern. In 2005 verscheen het eerste deel van haar dagboeken. Aan deze reeks kwam in 2014 na elf delen een voorlopig einde. De overige vijf geplande delen verschijnen ‘bij nader inzien’ pas na haar dood, omdat ze die periode nog te pijnlijk vindt.
Zo hard als haar oordeel, vrijwel iedere dag, is over haar zelf en haar huwelijk, zo scherp kan ze ook pretenties in haar omgeving of van maatschappelijke partijen veroordelen. Net als Voskuil moet ze weinig hebben van wetenschap. Ze erkent dat sociologische en psychologische boeken je wel aan inzichten kunnen helpen, maar vindt dat eigenlijk een verwerpelijke behoefte. ‘Je kunt kiezen: of voor jezelf of voor de maatschappij. De meeste mensen gaan die keuze uit de weg.’ Daarbij worden ze geholpen door sociologie en psychologie.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Misschien zijn verhalen gewoon onderzoeksgegevens met een ziel.

Brené Brown in ‘The power of vulnerability’, uitgesproken tijdens TedXHouston, juni 2010 (http://www.ted.com/talks/brene_brown_on_vulnerability.html)

Als je begint met een opleiding in een menswetenschap, krijg je in je eerste college een variant te horen van de stelling: ‘als je het niet kunt meten, bestaat het niet.’ Met dit principe hopen de psychologie en sociologie zich te kunnen onderscheiden van eeuwen van speculaties over de mens, namelijk van de filosofie. Brené Brown is hoogleraar op het gebied van maatschappelijk werk, een terrein waarop je alleen maar ‘rommelige onderwerpen’ tegenkomt. Zij ontdekt in haar onderzoek dat wat mensen ervan weerhoudt zich met anderen te verbinden ‘schaamte’ is, de angst om niet goed genoeg te zijn. De belofte van de wetenschap maakte Brown enthousiast want zij hoopte zo ‘die kwetsbaarheid terug te kunnen meppen met haar meetlat’. Maar toen ze alle verhalen nog een keer bekeek, ontdekte ze dat wat mensen die liefde en verbinding kennen, onderscheidt van mensen die die niet kennen, juist de aanvaarding van de kwetsbaarheid is, de ‘moed om onvolmaakt te zijn’. Brown voelde zich als onderzoeker verraden, want onderzoek heeft tot doel verschijnselen te beheersen en te voorspellen, en uit haar onderzoek bleek dat je als je op zoek bent naar liefde en verbinding, je dat juist niet meer moet willen.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Het theorema van Thomas: Als mensen situaties als werkelijk definiëren dan zijn die ook werkelijk in hun gevolgen.

William I. Thomas in The child in America: Behavior problems and programs (1928)

De uitspraak van Thomas (1863-1947) komt uit een boek dat hij schreef met zijn latere vrouw Dorothy Swain (die zelf zegt dat ze alleen geassisteerd heeft bij het statistische deel van het onderzoek). Het geldt als het enige theorema in de sociologie, waardoor de ‘definitie van de situatie’ door de mensen zelf een belangrijke variabele is geworden bij het verklaren van sociale gebeurtenissen. In feite wordt hierin het verband gelegd tussen ‘subjectief’ en ‘objectief’ in de alledaagse realiteit. Want waar mensen iets voor waar houden en daar naar handelen, zijn die handelingen en de consequenties daarvan de objectieve gevolgen van een subjectieve inschatting van de werkelijkheid. Het Sociaal en Cultureel Planbureau noemde een nieuwjaarsuitgave (2003) naar het theorema van Thomas. Directeur Paul Schnabel geeft in de inleiding een voorbeeld van een ‘verkeerde’ definitie van de situatie. In de nasleep van de moord op Fortuyn werden vele bekende Nederlanders bedreigd met kogelbrieven. Uiteindelijk bleek dit niet het begin van een breedgedragen en bloedige opstand tegen de regenten, maar het werk van een en hetzelfde individu. Intussen hadden sommigen de politiek verlaten en sloegen steeds meer partijen taal uit die voorheen extreem rechts werd genoemd.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media