Leugen

De halve waarheid is vaak een grote leugen.

Benjamin Franklin in Poor Richard’s Almanack (1732–1758)

Benjamin Franklin (1706–1790) is vooral bekend als een van de opstellers van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsverklaring (1776) en de Amerikaanse grondwet, waardoor hij wordt beschouwd als een van Founding Fathers van het land. Zijn beeltenis siert het biljet van honderd dollar.

Franklin, zoon van een kaarsenmaker, was zelf in eerste instantie boekdrukker, maar richtte vervolgens een nieuwsblad op waarvan hij hoofdredacteur werd. Jarenlang publiceerde hij onder het pseudoniem Richard Saunders een humoristische almanak, waaruit het citaat afkomstig is. Daarin heeft Franklin het meer dan eens over de waarheid. Enkele voorbeelden:

– ‘Een leugen staat op één been, de waarheid op twee.’

– ‘Wat je raakt in een verwijt is de waarheid ervan.’

– ‘Als de wijn is in de man, is de wijsheid in de kan.’

Zo kennen we althans die laatste uitspraak in het Nederlands. Franklin zei het natuurlijk anders: ‘When the wine enters, out goes the truth.’

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Een nette leugen is beter dan de rommelige waarheid.

Rodaan Al Galidi in Hoe ik talent voor het leven kreeg (2016)

Zijn geboortedatum is onbekend, want daar deden ze niet aan in het gebied in Irak waar hij geboren werd. Dat is een van de vele moeilijkheden waar Rodaan Al Galidi tegen aanloopt als hij probeert asiel te verkrijgen in Nederland. Uiteindelijk verblijft hij negen jaar in een asielzoekerscentrum, een tijd waarin hij zeven boeken schrijft, totdat het generaal pardon van 2007 hem een verblijfsvergunning oplevert.
Het talent dat Al Galidi voor het schrijven heeft, maakt dat je als geboren Nederlander in een genadeloze spiegel kijkt, een lachspiegel die je af en toe doet huiveren om de kafkaëske toestanden waar je hier in belandt als je geen burger van dit land bent.
Als hij tijdens zijn eerste ‘gehoor’ ‘in alle eerlijkheid’ zegt dat hij niet meer weet wanneer hij Irak precies verlaten heeft, geeft zijn ondervrager hem twintig minuten om het zich te herinneren. Als hij dan maar ‘4 augustus’ zegt, wordt dat in het tweede gehoor tegen hem gebruikt: waarom wist hij het eerst niet en daarna wel? Als hij zich een betere mensensmokkelaar had kunnen veroorloven, had die hem geleerd zich op dit soort situaties voor te bereiden met een reeks ‘nette leugens’.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

De mensen die voor je liegen, zullen tegen je liegen.

Robert Cialdini in ‘Meester van de macht’, NRC Handelsblad, 19 oktober 2013

Als je zijn lemma opzoekt op Wikipedia, word je dubbel gewaarschuwd. Het artikel heeft aanvullende referenties nodig ter verificatie, en ‘dit artikel lijkt geschreven als een advertentie’. Oud-hoogleraar psychologie en marketing Robert Cialdini (geb. 1945) heeft zijn werk dus niet helemaal goed gedaan of laten doen, want dan was dat laatste niet opgevallen. Sinds zijn boek Influence uit 1984 wordt hij beschouwd als expert op het gebied van beïnvloeding en manipulatie. In zijn volgende boek, Moments of power, onderzoekt hij wat het ‘beste moment’ is om iets te zeggen. ‘Timing is everything’, maar hoe kun je die precies voor je laten werken?
Cialdini houdt zich ook bezig met de vraag of bedrijven of reclamemakers zich ethisch moeten gedragen tegenover hun klanten. Vanouds werd die vraag bevestigend beantwoord, omdat je anders het gevaar loopt je reputatie te schaden. Maar er blijken nog drie andere redenen te zijn om maar beter niet oneerlijk te zijn:
  1. je medewerkers ervaren ‘morele stress’, als gevolg van de spanning tussen de eigen normen en die van de organisatie, waardoor ze minder goed presteren;
  2. hoe meer verrot de cultuur is, hoe meer mensen weglopen, de meest ethische het eerst;
  3. je houdt als organisatie uiteindelijk alleen oneerlijke werknemers over; en de kans is groot dat die al snel hun eigen bedrijf zullen oplichten.
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Let dus voortaan op je woorden.

Joods verhaal, in: De veren van de rabbi – Verhalen uit alle windstreken over vriendschap (2012)

Er was eens een jongen die veel kwalijke leugens verspreidde over zijn vriendjes. Het lukte zijn ouders maar niet om hem daarmee op te laten houden. Daarom vroegen ze de rabbi om raad. Die gaf de jongen opdracht om een kussen mee te nemen naar het marktplein, het open te scheuren en alle veren met de wind te laten meewaaien. Nadat hij dat met veel plezier had gedaan, kwam de jongen terug bij de rabbi. ‘Goed zo’, zei de rabbi. ‘Ga nu terug naar de markt, raap alle veren weer op en stop ze in het kussen.’ ‘Maar dat is onmogelijk’, stamelde de jongen. ‘Dat heb je goed gezien. Net zo onmogelijk als het terugnemen van al die roddels over je vriendjes die jij hebt verspreid. Let dus voortaan op je woorden. Ze zijn als veren, eenmaal uitgestrooid, kun je ze nooit meer terughalen.’

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media