Geesteswetenschappen

De filosoof is niet de expert, maar de stuntman van de expert: zijn stand-in voor het gevaarlijke werk.

Odo Marquard in ‘Über die Unvermeidlichkeit der Geisteswissenschaften’ (1985)

De Duitse filosoof Odo Marquard (1928-2015) stelde dat de steeds verdergaande modernisering van het bestaan zeker niet betekent dat we de filosofie niet meer nodig hebben en kunnen volstaan met natuurwetenschap en techniek. Een belangrijke reden daarvoor is dat natuurwetenschap eigenlijk alleen kan omgaan met eenduidige standen van zaken (al komt daar wel verandering in), terwijl wij allemaal weten dat zeker in mens en samenleving zelden sprake is van eenduidigheid. En als dat wel zo zou zijn, kun je er donder op zeggen dat er van alles met geweld het zwijgen wordt opgelegd. Juist de menswetenschappen, die zich oriënteren op de aloude geesteswetenschappen en niet op een gesimplificeerd natuurkundig mens- en wereldbeeld, kunnen ons daarvoor gevoelig maken. Ten slotte is er ook richting nodig voor individu en samenleving, juist omdat alles meerduidig is. Daarvoor moet je bij de filosofen zijn, want die zijn het al vanaf het allereerste begin gewend dat er over vrijwel niets overeenstemming was tussen de verschillende denkers. Bovendien zijn filosofen generalisten, die gewend zijn zich overal mee te bemoeien en lastige vragen te stellen en gesteld te krijgen.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Minder economie, meer filosofie.

Bas Jacobs, Rick van der Ploeg en Sjeng Scheijen in NRC Handelsblad (18 december 2014)

Onder deze kop gaan slavist Scheijen en de economen (!) Jacobs en Van der Ploeg in een opiniestuk tekeer tegen de bezuinigingen op de geesteswetenschappen. Zij betogen dat sommige opleidingen, zoals vreemde talen, kunstgeschiedenis en filosofie, grote maatschappelijke opbrengsten hebben, zowel financieel als niet-financieel. Economen noemen dat ‘positieve externe effecten’. Die ontbreken bij studies als economie, psychologie of recht, en daarvan mag het collegegeld best wat hoger worden. Wie daarin afstudeert, ziet zijn maatschappelijke waarde rechtstreeks terug in zijn portemonnee.
Zij wijzen ook op het economisch belang van intellectuele vorming. In Amerika vinden classici en historici van topuniversiteiten banen bij banken of verzekeringsmaatschappijen. Zij blijken beter te kunnen omgaan met snelle veranderingen in economie en samenleving. En wat te denken van het feit dat er in Nederland geen Pools of Oekraïens gestudeerd kan worden, terwijl die landen steeds belangrijker worden in Europa. ‘Het Nederlandse onderwijsbeleid is inmiddels doordesemd van cynisme: men kent overal de prijs, maar nergens meer de waarde van.’

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Het bestuderen van de relatie tussen natuurwetenschap en de geesteswetenschappen zou de kern van alle onderwijs moeten zijn.

Edward O. Wilson in The meaning of human existence (2014)

In zijn column in NRC Handelsblad (14 december 2014) noemt Bas Heijne een aantal concrete aanleidingen om te pleiten voor ‘meer filosofie!’ Waar de natuurwetenschap en de techniek ons nieuwe technologie leveren, van robots tot prenatale diagnostiek, kunnen we niet zonder levende humanities. Als de mens de evolutie naar zijn hand kan zetten, moeten we ook nadenken hoe we die vorm gaan geven. Heijne beroept zich onder meer op de Amerikaanse bioloog Edward O. Wilson (geb. 1929), die grote bekendheid kreeg door zijn onderzoek naar mieren. Wilson vraagt zich bijvoorbeeld af of we echt ‘biologisch’ willen gaan ‘concurreren’ met robots door middel van hersenimplantaten en genetische verbetering van onze intelligentie en sociaal gedrag. Een dergelijke vraag mist Heijne op de ‘innovatieagenda’ van de naar een ‘kenniseconomie’ strevende regering. ‘Uitzoeken wat het betekent om mens te zijn, doe je maar in je vrije tijd.’ Geesteswetenschappen en filosofie dreigen te verdwijnen of te marginaliseren. Terwijl volgens vooraanstaande wetenschappers als Wilson juist alle studenten filosofie als bijvak zouden moeten hebben.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media