Reflexiviteit

‘It’s a show about nothing.’

George Costanza in de dubbelaflevering ‘The pilot’ van de tv-serie Seinfeld (1993, vierde seizoen)

‘Maar waarom zou ik er dan naar willen kijken?’, vraagt de stoïcijnse tv-producent aan George Costanza en Jerry Seinfeld. De dubbele aflevering waarin de twee laatstgenoemden onderhandelen over het maken van een pilot voor een comedy, waarin Jerry Seinfeld zelf de hoofdrol zal gaan spelen, is er een die volop gebruik maakt van de mogelijkheden voor humor die ‘reflexiviteit’ biedt. In de ‘echte’ serie blijft het vooralsnog bij die pilot en pas vijf jaar later wordt er om een vervolg gevraagd. Dat leidt uiteindelijk tot het einde van de serie zelf, omdat de vier hoofdkarakters worden gearresteerd vanwege overtreding van een Barhartige Samaritaan-wet. In plaats van een dikke man die overvallen wordt te helpen, maken de vier flauwe grappen en filmen ze het gebeuren.
Het is exemplarisch voor het volstrekt amorele karakter van de comedy. In tegenstelling tot andere sit-coms wordt hier aan het eind nooit een ‘wijze les’ geleerd of ‘gehugd’. Zoals hun advocaat zegt tijdens het proces: ‘Je hoeft nooit iemand te helpen. Daar draait het allemaal om in dit land.’
In Seinfeld blijkt dat je als je het over ‘het niets’ wilt hebben, niet in een gapende afgrond kijkt, maar de alledaagsheid van onze individuele zorgen en gevoelens ervaart.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Vraag jezelf dit eens af: is er iets wat je onderneemt dat wezenlijk onbemiddeld blijft, iets wat je niet reflexief ervaart door middel van een of andere op de markt gebrachte representatie ervan? Geboorte? Huwelijk? Ziekte?

Thomas de Zengotita in Mediated. How the media shapes your world and the way you live in it (2005)

Thomas de Zengotita (1944) portretteert het vertechnologiseerde, van media doordrongen Westen als een wereld die bestaat uit miljoenen individuele ‘flatterned selves’, die allemaal leven in een eigen, afgesloten ‘MeWorld’. Hij beweert dat dit hypernarcisme wordt versterkt en gevoed door mediarepresentaties op alle levensterreinen. ‘Het is alleen al een kwantitatief feit dat onze geesten vol zitten met bemiddelde entiteiten.’ Denk alleen maar eens aan alle films, televisieprogramma’s, jingles, reclamefilmpjes, zelfhulpboeken, Oprah-shows, cursussen, workshops, die in meer of mindere mate bepalen hoe en wat wij denken en beleven, wat wij menen dat belangrijk is.
Volgens De Zengotita is het dan ook onvermijdelijk dat wij allemaal een beetje ‘method actor’ worden, dat wij waar het gepast is een show opvoeren met behulp van emoties die we hebben geleend uit het verleden en gedragingen die iedereen herkent als de juiste. Overigens vindt De Zengotita de ‘oplossingen’ die veel sociale kritieken gewoonlijk leveren alleen maar conventies van het medium van de sociale kritiek. Zijn enige hoop is gelegen in jongeren die depressief worden van dit beeld van zichzelf en hun wereld. Zij moeten wat doen, dat kan niet anders, maar hij wil niet zeggen wat.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media