Universum
Taal is geen gevangenis; het is een vorm van bestaan.
Humberto R. Maturana in gesprek met Bernhard Poerksen in From being to doing – The origins of the biology of cognition (2004)
Volgens bioloog Maturana (1928-2021) is taal een manier van (samen) leven. Er wordt wel gezegd dat taal een ‘gevangenis’ is waar we niet uit kunnen ‘ontsnappen’, maar dat suggereert dat er een andere plaats bestaat, een plaats voorbij de taal, ook al kan die nooit gevonden worden. Maturana vindt dat een zinloze aanname. Dat geldt ook voor de vergelijkbare gedachte dat er iets buiten het universum zou bestaan. ‘Het universum is waar ik ook maar naartoe ga. En wij bewegen ons daarin onlosmakelijk verbonden met elkaar.’
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Vanuit het oogpunt van de moderne natuurwetenschap … komen we in zekere zin altijd alleen maar onszelf tegen.
Werner Heisenberg in Das Naturbild der heutigen Physik (1955)
De moderne natuurwetenschap heeft ons steeds meer duidelijk gemaakt dat we bij het bestuderen van de natuur niet op onze natuurlijke zintuigen kunnen vertrouwen. Het allergrootste, het allerverste, het alleroudste en het allerkleinste zijn alleen ‘in beeld te brengen door steeds verfijndere instrumenten en berekeningen’. Volgens de Britse astronoom Eddington hebben we daarom te maken met een universum waarvan we niet méér weten dan de manier waarop het onze meetinstrumenten beïnvloedt: de eigenschappen van de natuur verhouden zich tot die metingen als mijn telefoonnummer tot mij als abonnee. Voor de Duitse fysicus Heisenberg (1901–1976) staat de mens alleen nog tegenover zichzelf.
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Geëxalteerdheid is de ziekte van de begaafde jongere.
Peter Sloterdijk in Je moet je leven veranderen (2009, vert. 2011)
Hoewel de Duitse filosoof Peter Sloterdijk duidelijk is in zijn gebod dat je je leven moet veranderen, moet je je daarbij wel bewust zijn van de risico’s. Een daarvan bespreekt hij aan de hand van een essay van de existentialistische psychiater Ludwig Binswanger over Verstiegenheit. In het Nederlands zeggen we: geëxalteerdheid, het hebben van overdreven ideeën of voorstellingen. Deze aandoening, die dus met name begaafde jongelingen treft, kan zich op twee manieren manifesteren. Ten eerste als een ‘manische wispelturigheid’ en ‘naïef’ nadenken over denkbeeldige vluchtmogelijkheden. Aan de andere kant kan de geëxalteerde zich overgeven aan een ‘schizoïde beklimmen van grote hoogten die in geen zinvolle verhouding staan tot de nauwheid van de ervaringshorizon’. Mooier dan Sloterdijk kun je dit niet zeggen, maar het gaat dus om mensen die zich, zonder dat ze al te veel hebben meegemaakt, bezighouden met ideeën over het universum of de eeuwigheid. De therapie bestaat volgens Sloterdijk uit een soort ‘reddingsoperatie in de bergen’. Terug in het dal leert de geredde dan iets meer over de ‘terreinomstandigheden’. Er moet immers ‘een relatie bestaan tussen de moeilijkheidsgraad van de berghelling en de opleidingsgraad van de hoogtebestormer’.
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Het Universum is immens groot.
A.N. Whitehead in Essays in science and philosophy (1947)
Dat het Universum immens groot is, zegt de Britse filosoof en wiskundige Alfred North Whitehead (1861-1947) twee keer. Na de eerste keer spreekt hij zijn verbazing uit over het ‘zelfvoldane dogmatisme’ waarmee de mensheid in ieder tijdperk van haar geschiedenis weer meent dat de eigen manieren om kennis te vergaren afdoende zijn om alles te weten te komen. Sceptici en gelovigen zijn daarin precies hetzelfde. Whitehead vindt dat in onze moderne tijd de wetenschappers en de sceptici de toonaangevende dogmatici zijn. Je mag van hen wel kleine stapjes zetten op detailniveau, maar fundamentele nieuwe ideeën zijn verboden. ‘Dit dogmatische, gezonde verstand betekent het einde van ieder filosofisch avontuur. Het Universum is immens groot.’
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media