Gedachten
We zouden ‘het denkt’ moeten zeggen, zoals we ook ‘het onweert’ zeggen.
Georg Christoph Lichtenberg in Sudelbücher
Als je probeert te bedenken waar je gedachten vandaan komen, kun je eigenlijk niet volhouden dat het jouw gedachten zijn. Dan zou je ze namelijk al moeten hebben voor je ze hebt. Georg Christoph Lichtenberg (1742–1799) stelt dat het daarom al te veel is om cogito (ergo sum) te zeggen, zoals Descartes deed om daarmee een onbetwijfelbare grond te vinden. Overigens gaat het in het gedachte-experiment van Descartes in eerste instantie niet om denken, maar om twijfelen. De ervaring van het twijfelen leerde hem dat je aan alles kunt twijfelen (de hele zintuiglijke werkelijkheid), behalve aan het feit dat je twijfelt. En twijfelen is een vorm van denken, dus … Maar als je cogito vertaalt met ‘ich denke’, introduceer je een ‘ik’ die niet de bron van de gedachten kan zijn. ‘Het aannemen, het postuleren van het ik is een praktische behoefte.’ We kunnen immers ook niet beweren dat mijn gedachten eigenlijk de jouwe zijn.
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Er moeten nog drie rechten worden toegevoegd aan de Verklaring van de Rechten van de Mens.
Humberto R. Maturana in From being to doing. The origins of the biology of cognition (2004)
In zijn voorwoord bij de gesprekken die hij voerde met Humberto R. Maturana noemt Bernhard Poerksen diens werk ‘neurosofie’: een ‘specifieke mengeling van logisch en wild denken langs de grenzen van natuurwetenschap en filosofie’. Voor Maturana spreekt het voor zich dat hij zich ook ‘als bioloog’ uitspreekt over het wetenschappelijke, het sociale en het politieke ‘leven’. Een van zijn voorstellen is om drie rechten toe te voegen aan de Verklaring van de Rechten van de Mens:
- het recht om fouten te maken; als je fouten mag maken, kun je die rechtzetten;
- het recht om van gedachten te veranderen; dat betekent dat je mag en kunt reflecteren op wat anderen zeggen, maar ook op wat je zelf zegt en ervaart;
- het recht om op ieder moment de ruimte te verlaten; als je dat recht hebt, hoef je alleen te blijven wanneer je dat echt wilt.
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Een gedachte komt wanneer ‘hij’ wil, en niet wanneer ‘ik’ wil.
Er zijn ‘onschadelijke zelf-observatoren’ met als bijgeloof dat er zoiets bestaat als een ‘onmiddellijke zekerheid’, zoals ‘ik denk’ (Descartes) of ‘ik wil’ (Schopenhauer). Maar we moeten ons volgens Nietzsche (1844-1900) eindelijk eens van die ‘verleiding door woorden’ losmaken. Het is een bijgeloof, want een onjuiste voorstelling van de feiten, dat logici zeggen dat het subject ‘ik’ de voorwaarde is voor het predicaat ‘denk’. ‘Hét’ denkt en dat het daarbij om een ‘ik’ gaat, is slechts een aanname. Maar eigenlijk moet je nog een stap verder gaan, want met dat ‘het’ ben je de gebeurtenis van het denken ook al aan het uitleggen. Men denkt veel te simpel dat je vanuit de vaststelling dat denken een handeling is, moet afleiden dat er dan iets moet zijn dat handelt. Vroeger zochten natuurkundigen ook naar de ‘kracht’ in een stukje materie, een atoom. En ga maar na: waar komen je gedachten vandaan? Je bent er alleen maar verantwoordelijk voor ‘waar ze naar toe gaan’: welke woorden je ervoor kiest en of je ze uitspreekt of niet.
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media