Optimisme
Al bestond God wel, daar zou niets mee veranderen.
Jean-Paul Sartre in Over het existentialisme (1965)
In het boekje waarin hij het existentialisme een humanisme noemt, stelt Sartre (1905-1980) dat het slechts een poging is ‘om uit een steekhoudend atheïsme alle consequenties te trekken’. De existentialisten maken zich niet druk om het vinden van bewijzen dat God niet bestaat, want zijn al dan niet bestaan is het probleem niet. ‘De mens dient zichzelf te hervinden en zich te realiseren dat niets hem van zichzelf kan redden.’ Christenen die het existentialisme een uiting van ‘wanhoop’ noemen, zijn onwaarachtig, want het is een optimisme, ‘een leer van de actie’.
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Pessimisten zijn lafaards en optimisten zijn dwazen.
Heinrich Blücher, geciteerd door Elisabeth Young-Bruehl in Hannah Arendt (2011)
In 1940 trouwde de Duitse filosofe Hannah Arendt met autodidact en voormalig communist Heinrich Blücher (1899-1970). Zijn vader kwam al voor zijn geboorte om bij een fabrieksongeval en Blücher moest al jong gaan werken om zijn moeder, die wasvrouw was, te ondersteunen. In 1933 vluchte Blücher vanwege zijn politieke activiteiten naar Praag en vanaf 1935 woonde hij in Parijs. Met Arendt wist Blücher in 1941 via Spanje en Lissabon te ontkomen naar de VS. Daar werd hij uiteindelijk docent filosofie aan Bard College in Annandale-on-Hudson, New York.
Net als zijn echtgenote correspondeerde hij met Karl Jaspers, die hem maar bleef vragen hoe hij zich nu, na alles wat er gebeurd was, als Duitser voelde. Zijn antwoord was kort: helemaal niet. ‘Zoals Hölderlin ooit zei dat de tijd der koningen voorbij is, zo is nu de tijd van volkeren voorbij.’
Uit het citaat blijkt dat hij graag realistisch dacht en geen overdreven verwachtingen koesterde over de toekomst – geen negatieve en geen positieve.
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Men zal op Schopenhauer moeten teruggrijpen om onze tijd te kunnen verstaan.
Rüdiger Safranski in Arthur Schopenhauer. De woelige jaren van de filosofie (1987)
In zijn voorwoord tot de biografie van de Duitse filosoof Arthur Schopenhauer (1788-1860) zet Rüdiger Safranski (1945) diens diepgevoelde pessimisme af tegen het optimisme van Immanuel Kant over de Franse Revolutie. Volgens Kant was de Franse Revolutie een historisch fenomeen dat door de mensheid nooit meer vergeten zou worden ‘omdat het in de menselijke natuur een aanleg en een vermogen ten goede aan het licht heeft gebracht’. Hoewel Schopenhauer altijd zijn diepe bewondering voor Kant is blijven uiten, had hij weinig op met diens heilige geloof in ‘de Rede’. Hij beschouwde de Rede als een ‘leerling-verkoopster’ die overal heen loopt waar haar chef, de Wil, haar naartoe stuurt. Zelf waren die lotgevallen van de wil in zijn persoonlijk leven en het leven in het algemeen een ware nachtmerrie. Om zich daartegen te beschermen, zegt Safranski, integreerde hij die nachtmerrie in de kern van zijn filosofie. Want, zo schreef Schopenhauer, ‘een filosofie waarin men tussen de regels door niet de tranen, het geween en tandengeknars en het getier van een algemene wederzijdse uitroeiing hoort, is geen filosofie’.
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media