Trots
Het bouwwerk van je trots moet worden ontmanteld. En dat is vreselijk zwaar werk.
Ludwig Wittgenstein, geciteerd in Ray Monk – Ludwig Wittgenstein: Portret van een gekwelde geest (2012)
Wittgenstein meende dat een eerlijke en fatsoenlijke filosofie begint met een biecht. Volgens hem is het schrijven van een goed filosofisch traktaat, en goed nadenken in het algemeen, niet zozeer een kwestie van het intellect, maar meer van de wil: het voornemen om je niet te laten verleiden tot overhaast en verkeerd begrip en om weerstand te bieden aan oppervlakkigheid. Ook intelligente mensen kunnen zich van dat voornemen laten afbrengen door hun trots. Die moet dus worden ontmanteld, en dat doe je door zelfonderzoek. Daardoor word je niet alleen een fatsoenlijk mens, maar word je ook een goede filosoof (als je dat wilt). ‘Als iemand niet bereid is om in zichzelf af te dalen, omdat dit pijnlijk is, dan zal hij in zijn geschriften oppervlakkig blijven.’
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Engelen kunnen vliegen omdat ze niet zwaar aan zichzelf tillen.
G.K. Chesterton in Orthodoxy (1908)
De Engelse letterkundige Gilbert Keith Chesterton (1874–1936) werd wel de ‘vorst van de paradox’ genoemd. In het fragment waaruit het citaat afkomstig is, geeft hij een proeve van zijn bekwaamheid op dit gebied. Volgens hem zijn de vlugste en dapperste wezens ook de kwetsbaarste en gevoeligste. ‘De rapste dingen zijn de zachtste dingen.’ Een vogel is actief, want hij is zacht, terwijl een steen hulpeloos is, want die is hard. ‘Door zijn aard moet de steen naar beneden gaan, want hardheid is zwakte. De vogel kan door zijn aard omhooggaan, want kwetsbaarheid is kracht.’
Van heiligen wordt in de kerk altijd gezegd dat een van hun kenmerken is dat ze het vermogen hebben tot ‘lijfelijke opheffing’ (levitation), maar Chesterton meent dat je nog een stapje verder moet gaan: heiligen hebben het vermogen tot ‘lichtheid’ (levity). Volgens Chesterton weet het christendom dan ook instinctief, met name in haar kunstuitingen, dat ‘engelen kunnen vliegen omdat ze niet zwaar aan zichzelf tillen’. Terwijl de met goud behangen koningen en de hooghartigen in hun purperen mantels naar beneden zinken, want trots en lichtheid gaan niet samen.
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media (met dank aan Ernst Pansier)