Wetenschapsfilosofie
We kunnen organismen volgens mij beter als probleemoplossers zien dan als najagers van doelen.
Karl R. Popper in zijn Autobiografie (1974, 1978)
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
… want alles is slechts een web van gissingen.
Xenophanes, door Karl Popper gekozen als motto van hoofdstuk 1 van Realism and the aim of science (1983)
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Blind volgen van een theorie is geen intellectuele deugd. Het is een intellectuele misdaad.
Imre Lakatos in Philosophical Papers, vol. 1 (1977)
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
‘Ik heb een vraag voor u,’ zei hij, en haalde een verkreukeld stukje papier uit zijn zak waar hij een paar woorden op gekrabbeld had. Hij haalde nog een keer adem: ‘Gelooft u in de werkelijkheid?’ / ‘Maar natuurlijk!’ lachte ik. ‘Wat voor een vraag is dat
Dit soort bizarre gesprekken moet Latour voeren ‘in de loopgraven van de wetenschapsoorlogen’. In kringen van wetenschappers gelden Latour en zijn wetenschapssociologische collega’s als verderfelijke relativisten met krankzinnige en politiek gevaarlijke overtuigingen. Aan de vooravond van een congres in Brazilië waar wetenschappers en wetenschapsonderzoekers elkaar zullen ontmoeten, heeft een vooraanstaand psycholoog Latour gevraagd om een persoonlijk onderhoud om hem een paar indringende vragen te stellen. Is de werkelijkheid echt iets geworden waarin je moet geloven, zoals God, het onderwerp van een belijdenis? Latour realiseert zich dat de man eigenlijk verwacht had dat Latour op zijn vraag zou zeggen: Natuurlijk niet! Denkt u echt dat ik zo naïef ben dat ik in de werkelijkheid geloof?
Hij heeft nog twee vragen. ‘Weten we nu meer dan vroeger?’ Latour antwoordt: ‘Natuurlijk! Duizend keer meer.’ ‘Maar is wetenschap cumulatief?’, vervolgt de psycholoog angstig. Daarop heeft Latour een minder overtuigd positief antwoord: ‘Ik denk het wel, maar de wetenschappen vergeten ook ontzettend veel …’
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Wanneer je de werken van een belangrijke denker leest, zoek dan eerst naar de schijnbare absurditeiten in de tekst en stel je zelf de vraag hoe een verstandig mens ze heeft kunnen schrijven.
Thomas Kuhn was als fysicus opgeleid en in 1947 werd hem gevraagd om een reeks colleges te geven over de oorsprong van de zeventiende-eeuwse mechanica. In zijn voorbereiding ging hij eerst na hoeveel binnen de traditie van Aristoteles al bekend was over de mechanica. Daarbij stuitte hij echter op het probleem dat de aristotelici vrijwel niets van mechanica leken te hebben begrepen, zelfs op louter beschrijvend niveau. Hoe kon een ‘scherp en naturalistisch waarnemer’ als Aristoteles zulke fouten maken? ‘Op een gedenkwaardige (en zeer warme) zomerdag verdween die verwarring plotseling als sneeuw voor de zon.’ De verwarring over de ‘domheid’ van Aristoteles verdwijnt doordat Kuhn een ‘alternatieve manier om teksten te lezen’ ontdekt. Je moet een tekst begrijpen vanuit zijn eigen context en doelstelling en niet als een beschrijving van ‘hetzelfde’ als waar jij naar kijkt. Later gaat Kuhn voor het verschil tussen de blik van Newton en die van Aristoteles de term ‘paradigmawisseling’ gebruiken en de rest is geschiedenis. Vandaag de dag is De structuur van wetenschappelijke revoluties (1962, 1970) het meest verkochte werk op het gebied van de sociale wetenschappen. De term paradigma vond zijn weg naar de filosofie, economie, kunstgeschiedenis, managementtheorie enzovoort.
Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
‘En u,’ zei ik met kinderlijke vrijpostigheid, ‘maakt u nooit vergissingen?’ ‘Dikwijls’ antwoordde hij. ‘Maar in plaats van er één te concipiëren, bedenk ik er vele, zodoende word ik van geen enkele de slaaf.’
Umberto Eco in De naam van de roos (1980)