Bijbel

Veel woorden voor iets nodig hebben betekent meestal dat je er als mens maar weinig van begrijpt.

Augustinus in Belijdenissen (378-379 n.Chr., 2009)

In zijn ‘autobiografie’ dankt Augustinus de Heer dat de woorden van Zijn Heilige Schrift hebben ‘aangeklopt bij zijn hart’. Hoewel de Bijbel bepaald geen dun boek is, stelt Augustinus dat het zoeken meer woorden nodig heeft dan het vinden, het vragen langer van stof is dan het verkrijgen en een hand drukker in de weer is als ze aanklopt dan wanneer ze ontvangt. En hij leest nu de belofte dat wie vraagt zal krijgen, wie zoekt zal vinden en dat er wordt opengedaan voor wie aanklopt.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Door vergeving bedekt liefde de veelvuldigheid van de zonden.

Søren Kierkegaard in Wat de liefde doet (1847/2007)

Voor wie niet meteen afhaakt door de ondertitel van het boek van Kierkegaard (1813–1855) – een aantal christelijke overwegingen in de vorm van toespraken – is dit een van de ‘ernstigste’ boeken over de liefde als werkwoord. De Deense filosoof gaat na wat het voor ons betekent als we willen liefhebben zoals dat wordt beschreven in bijvoorbeeld 1 Korintiërs 13 in de Bijbel. Als we onze geliefde pijn doen, kan die die deels verzachten door er een ‘verklaring’ voor te zoeken. Maar van al het andere wat we de ander hebben aangedaan, kunnen we alleen maar hopen dat het ons wordt vergeven.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Verreweg de beste manier om de Bijbel te bedwingen is door hem letterlijk te nemen.

Jean-Jacques Suurmond in God & zo (2007)

In zijn eerste column voor het dagblad Trouw schrijft predikant en gestalttherapeut Jean-Jacques Suurmond dat hij de groeiende groep atheïsten in ons land weleens benijdt. Zij hebben geen enkele ‘last’ van religie. Zij hebben geen last van moeilijke vragen na weer een natuurramp en zij kunnen ‘heelhuids een Mattheüspassion doorstaan’. Zelf wankelt hij na een uitvoering naar buiten, blij dat hij die weer overleefd heeft. Atheïsten moeten echter wel voortdurend waakzaam blijven, want voor je het weet duikt religie weer op, zoals ze onlangs na jaren van atheïstisch structuralisme en existentialisme weer is ‘ingebroken in het huis van de Franse filosofie’. Hij heeft ook nog een tip voor atheïsten die daar wanhopig van worden. Doe als ‘gevorderde atheïsten’ zoals Ronald Plassterk en Paul Cliteur en neem de Bijbel letterlijk. ‘Zolang Jezus tweeduizend jaar geleden in Galilea over H2O blijft lopen, kan hij nooit vandaag je onrust met koele voeten treden.’

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Ben ik er niet voor mezelf, wie is er dan voor mij?

Rabbi Hillel in Pirké Avot 1:14

De joodse wetgeleerde Hillel I de Oudere leefde van circa 110 voor tot 10 na Christus. Hij was de stichter van een van de belangrijkste joodse leerscholen. Ook was hij hoofd van de rechtbank van de Farizeeën, die er in het Nieuwe Testament niet zo goed van afkomen, en wier naam synoniem is geworden voor schijnheiligheid. Zelf pleitte de gematigde Hillel echter voor naastenliefde en tolerantie.
Voor de joodse religie is hij van grote invloed; veel van zijn spreuken zijn opgenomen in de Talmoed, de overgeleverde commentaren van rabbi’s en schriftgeleerden bij de joodse Bijbel. Het citaat is de eerste zin van een belangrijk dilemma. Het wordt gevolgd door: ‘En wanneer ik er voor mijzelf ben, wat ben “ik” dan? En indien niet nu, wanneer dan wel?’ Hoewel de woorden gecondenseerd zijn, zou je er het volgende uit kunnen opmaken: de naastenliefde gebiedt je om ook voor jezelf te zorgen, maar dat neemt niet weg dat je pas een volledig mens bent wanneer je ook voor anderen zorgt. En voor beide is er geen tijd te verliezen.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Broeders en zusters, u bent geroepen om vrij te zijn.

De Brief aan de Galaten 5:13 (Nieuwe Bijbelvertaling)

Het onderwerp waar het meest naar gezocht wordt op de website debijbel.nl is de laatste jaren steevast ‘liefde’. In 2016 was de meest gelezen Bijbeltekst er een uit de brief van Paulus aan de Galaten. Hij schreef die waarschijnlijk in de jaren 53-55 aan een groep gemeenten in Galatië, een Romeinse provincie in het midden van Klein-Azië, de streek waar nu de Turkse hoofdstad Ankara ligt. De formulering van Paulus is een iets minder dwingende variant van Sartre’s adagium dat wij ‘veroordeeld zijn tot de vrijheid’. Het lijkt wel of de atheïst Sartre een strengere God diende dan Paulus. Overigens gaat de brief van de laatste verder met de waarschuwing: ‘Misbruik die vrijheid niet om uw eigen verlangens te bevredigen, maar dien elkaar in liefde.’ Dat laatste verwijst immers naar het gebod waarin ‘de hele wet is vervuld’: ‘Heb uw naaste lief als uzelf.’ Paulus vindt het vervolgens wel belangrijk dat wij ons niet laten leiden door onze eigen wil, want die brengt ons alleen maar tot ontucht, afgoderij, tweespalt, jaloezie, gekonkel, ruzie, rivaliteit enzovoort. Als wij ons daarentegen laten leiden door de Geest, dan brengt die ons liefde, vreugde en vrede en nog een aantal zaken waar geen wet iets tegen heeft.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Liefde gelooft alles en wordt toch nooit bedrogen.

Søren Kierkegaard in Daden van liefde (1847)

Hoofdstuk 2 van het tweede deel van het meesterwerk over de liefde van de Deense denker Søren Kierkegaard (1813–1855) begint met een citaat uit het beroemde dertiende Bijbelhoofdstuk van de eerste brief aan de Korintiërs waarin van de liefde wordt gezegd: ‘Alles verdraagt ze, alles gelooft ze, alles hoopt ze, in alles volhardt ze.’
Om uit te leggen waarom de liefde nooit bedrogen wordt terwijl ze toch alles gelooft, zet Kierkegaard de ‘ware liefdevolle’ af tegen het wantrouwen en het bedrog. Om te beginnen gaat het bij het geloven van de liefde niet om twee verschillende zaken, het handelen (geloven) en reflectie (wijsheid), maar om een en hetzelfde. ‘Wijs gesproken’ is alles geloven het domste wat je kunt doen. Het weten vertelt ons dat er altijd ten minste twee mogelijkheden zijn: iemand kan oprecht zijn of je bedriegen, maar het weten kan je niet vertellen wat er nu en hier het geval is. Het wantrouwen besluit daarom niemand meer te geloven, maar kan daarin bedrogen worden. De liefde kiest ervoor iedereen te geloven, maar als zij op een bedrieger stuit, bedriegt die alleen zichzelf. Want de ware liefdevolle geeft hem zijn liefde toch wel.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Hoe meer mensen kunnen lezen, hoe meer analfabeten je krijgt.

Frans Breukelman, geïnterviewd in De Stem, 19 maart 1988

Het blijft een wonderlijk gegeven dat enkele van de grote wijsheidsleraren uit zeer uiteenlopende tradities – Socrates, Jezus van Nazareth, Lao Tse (of Laozi) – zelf niet of nauwelijks een woord op papier hebben gezet. Wilden zij niet dat hun woorden ‘ver-eeuwigd’ werden? Misschien had het te maken met hun doelstelling. Hun spreken was niet, over de hoofden van hun toehoorders heen, gericht op latere generaties en ‘doelgroepen’. Zij wilden met hun woorden het leven van hun concrete gesprekspartners veranderen.
Dominee Frans Breukelman windt zich op over nieuwe Bijbelvertalingen, zoals die van de zogenaamde Groot Nieuws Bijbel met als ondertitel ‘vertaling in omgangstaal’. Zodra er geen onderscheid meer bestaat tussen het spreken van profeten en apostelen en dat van gewone mensen in een willekeurig tijdsgewricht, kunnen zij de woorden niet meer horen. Hij betreurt soms zelfs de uitvinding van de boekdrukkunst: ‘Het ergste wat het levende Woord kon overkomen, was dat het in drukletters werd gevangen.’ Hij breekt dan ook een lans voor de oude Statenvertaling uit 1635, waarin zo letterlijk mogelijk werd vertaald en waar nodig nieuwe taal werd geschapen. Dat is precies het omgekeerde van wat Luther en latere vertalers deden die de taal van het volk van hun tijd volgden in plaats van die te bepalen.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Behandel anderen dus steeds zoals je zou willen dat ze jullie behandelen.

Jezus van Nazareth, geciteerd in Matteüs 7:12

Veel mensen denken dat het Nederlandse spreekwoord ‘wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’ afkomstig is uit de Bijbel. Er wordt wel gezegd dat het is ontstaan uit de vertaling in de Lutherbijbel van hoofdstuk 4, vers 15 van Tobit, een zogenaamd deuterocanoniek boek dat deel uitmaakt van het Oude Testament in de katholieke en orthodoxe traditie.
Toch heeft Jezus het zelf in Matteüs over iets wezenlijk anders. Het Nederlandse spreekwoord zegt als het ware dat je je gang mag gaan, als je een ander maar geen schade toebrengt, en wat ‘schade’ is weet je door wat je zelf hebt ervaren. Jezus formuleert echter in de zogenaamde Bergrede een positief appel aan eenieder om de ander zo goed te behandelen als je zelf graag zou willen worden behandeld. Hij noemt dit zelfs ‘het hart van de Wet en de Profeten’. Daarmee is het een wat zakelijker en praktischer vertaling van het alom bekende: ‘heb je naaste lief als jezelf’ uit Leviticus 19:18, dat Jezus onder meer herhaalt in Matteüs 22:39.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

De waarheid kan niet bewezen worden. De waarheid bewijst al het andere.

Leo Tolstoj in Mijn kleine evangelie (1883, 2002)

Er zijn meer pogingen gedaan om de essentie van de Bijbelse evangelies van Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes tot een geheel te vormen, maar er was de visie en het talent van de Russische schrijver Leo Tolstoj (1828-1910) voor nodig om daar in zekere mate in te slagen. Het begon ermee dat Tolstoj toen hij vijftig was zichzelf en alle wijzen in zijn omgeving vroeg wie hij was en waar de zin van zijn leven uit bestond. Hij kreeg alleen maar antwoorden die hem zeer deprimeerden: dat hij een toevallige verzameling deeltjes was en dat het leven geen zin had. Maar dan realiseert hij zich dat hij als kind, toen hij nog geloofde, wel wist wat de zin van het leven was, en dat de mensen om hem heen die nog wel geloven (‘de meerderheid van hen die niet door rijkdom werden verdorven’), een waarachtig leven leiden.
Bij het citaat verwijst Tolstoj naar Johannes 10:1-3, de gelijkenis van de goede herder. De schapen herkennen de goede herder aan het feit dat hij de schaapskooi ‘door de deur’ binnengaat, en niet als een rover ergens anders naar binnenklimt. Jezus vergelijkt zichzelf met de deur van de schaapskooi: ‘wanneer iemand door mij binnenkomt zal hij gered worden; hij zal in en uit lopen, en hij zal weidegrond vinden.’

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

De waarheid kan niet bewezen worden. De waarheid bewijst al het andere.

Leo Tolstoj in Mijn kleine evangelie (1883, 2002)

Er zijn meer pogingen gedaan om de essentie van de Bijbelse evangelies van Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes tot een geheel te vormen, maar er was de visie en het talent van de Russische schrijver Leo Tolstoj (1828-1910) voor nodig om daar in zekere mate in te slagen. Het begon ermee dat Tolstoj toen hij vijftig was zichzelf en alle wijzen in zijn omgeving vroeg wie hij was en waar de zin van zijn leven uit bestond. Hij kreeg alleen maar antwoorden die hem zeer deprimeerden: dat hij een toevallige verzameling deeltjes was en dat het leven geen zin had. Maar dan realiseert hij zich dat hij als kind, toen hij nog geloofde, wel wist wat de zin van het leven was, en dat de mensen om hem heen die nog wel geloven (‘de meerderheid van hen die niet door rijkdom werden verdorven’), een waarachtig leven leiden.

Bij het citaat verwijst Tolstoj naar Johannes 10:1-3, de gelijkenis van de goede herder. De schapen herkennen de goede herder aan het feit dat hij de schaapskooi ‘door de deur’ binnengaat, en niet als een rover ergens anders naar binnen klimt. Jezus vergelijkt zichzelf met de deur van de schaapskooi: ‘wanneer iemand door mij binnenkomt zal hij gered worden; hij zal in en uit lopen, en hij zal weidegrond vinden.’

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Wie een ander vleit, lokt hem in de val.

Spreuken 29:5, Nieuwe Bijbelvertaling

De betekenis van deze Bijbelse spreuk kan in deze vertaling tweeledig zijn. In de eerste plaats kan het verwijzen naar de doelstelling van de vleier: hij wil iemand voor zijn eigen belang gebruiken en windt die met mooie woorden om zijn vinger. Het kan ook verwijzen naar de gevolgen voor de gevleide: wie de mooipraterij over zichzelf gelooft, wordt misleid over zijn ware (zondige) karakter en vervalt al snel tot slecht gedrag. In beide gevallen is het wijs om achterdochtig te zijn als iemand stroopsmeert.

In de NBG-versie werd dit vers als volgt vertaald: ‘Een man die zijn naaste vleit, spreidt een net uit voor zijn schreden.’ Ook in Engelse vertalingen is niet helemaal zeker voor wiens schreden het net wordt gespreid. Er lijkt dan ook een interpretatie mogelijk waarbij de vleier zelf in het net verstrikt raakt: wie anderen pluimstrijkt in de verwachting dat er complimenten worden teruggegeven, maakt zichzelf belachelijk en ergert zijn medemens.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

De HEER heeft mij vóór al het andere verworven / toen hij zijn scheppingswerk begon, schiep hij eerst mij.

Spreuken 8:22 (Nieuwe Bijbelvertaling)

Wie is hier aan het woord? Degene die door filosofen wordt begeerd: Wijsheid. Volgens kerkhistorica en theologe Annine van der Meer gaat het hier om de godin Sophia. Volgens haar zijn er zelfs Aramese vertalingen uit het Hebreeuws van Bijbelboek Genesis waaruit blijkt dat de redacteur pas in de zesde eeuw het woord ‘wijsheid’ heeft vervangen door ‘begin’. Eigenlijk luidt de eerste zin van het heilige boek van de christenen: ‘Samen met Wijsheid/Sophia schiep God de hemel en de aarde.’ Vandaar dat Van der Meer de ‘Academie PanSophia, kenniscentrum matriarchaat en eenheidsbewustzijn’ heeft gesticht.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Het monnikswezen is de enige vorm van socialisme die geslaagd is en nog bestaat.

Gilles Quispel in Het Evangelie van Thomas. Uit het Koptisch vertaald en toegelicht (2004)

In Logos 54 zegt Jezus volgens Thomas: ‘Zalig zijn de armen, want Uwer is het Koninkrijk der Hemelen’. In de oude Bijbelvertaling begint de Bergrede (Matthéüs 5:3) zo: ‘Zalig de armen van geest, want hunner is het Koninkrijk der hemelen.’ In de Nieuwe Bijbelvertaling is dat overigens geworden (Matteüs 5:3): ‘Gelukkig wie nederig van hart zijn, want voor hen is het koninkrijk van de hemel.’ Om het nog wat ingewikkelder te maken, zijn er ook vergelijkbare woorden van Jezus overgeleverd door Lucas (6:20): ‘Zalig, gij armen, want uwer is het koninkrijk Gods.’
Volgens Quispel bedoelden de christenen in Jeruzalem, in de eerste decennia na de dood van Jezus Christus, met ‘arm’ niet dat zij het proletariaat waren en daarom beloond zouden worden in een soort marxistische hemel. Nee, ze waren vrijwillig arm, hadden afstand gedaan van hun aardse bezittingen, ‘om Christus’ wil’. In de officiële kerk ziet hij niet veel terug van deze traditie; bij de monniken wel. Voor Quispel, die zich in zijn commentaar een zeer ‘partijdige’ geleerde toont, is het Evangelie van Thomas een bewijs voor de (zijn) stelling dat Jezus in de eerste plaats een ‘wijsheidsleraar’ was en niet een soort halfgod.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Ik, Prediker, was koning van Israël in Jeruzalem. Ik heb met heel mijn hart elke vorm van wijsheid onderzocht, want ik wilde alles wat onder de hemel gebeurt doorgronden. Het is een trieste bezigheid. Een kwelling is het, die de mens door God wordt opgele

Prediker 1:13 (Nieuwe Bijbelvertaling)

Als je naar het olijke gezicht kijkt van een medewerker van de Evangelische Omroep zou je het niet zeggen, maar de Bijbel is soms van een deprimerende zwartgalligheid. Een bij veel niet-christenen zeer populair Bijbelboek is Prediker (de vertaling van de Hebreeuwse titel Kohelet, die sinds Luther als titel in zwang is). Het boek behoort tot de zogenaamde wijsheidsliteratuur, samen met Job en Spreuken. Prediker is vooral bekend om de uitspraak dat alles ‘ijdelheid’ is. In de Nieuwe Bijbelvertaling is dat overigens ‘leegte’ geworden.
De kwelling die het zoeken naar wijsheid volgens Prediker is, komt voort uit twee ervaringen. Ten eerste blijkt wanneer je alles onderzoekt ‘alles onder de zon’ niet meer te zijn dan ‘lucht en najagen van wind’. En ten tweede blijkt dat zoeken zelf ook weer ‘enkel najagen van wind’. Want in welke vertaling je dit Bijbelboek ook leest, steeds weer lees je dat ‘wie kennis vermeerdert, vermeerdert smart’.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media