Vergeving

Door vergeving bedekt liefde de veelvuldigheid van de zonden.

Søren Kierkegaard in Wat de liefde doet (1847/2007)

Voor wie niet meteen afhaakt door de ondertitel van het boek van Kierkegaard (1813–1855) – een aantal christelijke overwegingen in de vorm van toespraken – is dit een van de ‘ernstigste’ boeken over de liefde als werkwoord. De Deense filosoof gaat na wat het voor ons betekent als we willen liefhebben zoals dat wordt beschreven in bijvoorbeeld 1 Korintiërs 13 in de Bijbel. Als we onze geliefde pijn doen, kan die die deels verzachten door er een ‘verklaring’ voor te zoeken. Maar van al het andere wat we de ander hebben aangedaan, kunnen we alleen maar hopen dat het ons wordt vergeven.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Vergevingsgezindheid is een sieraad van de dapperen.

Sanskritisch gezegde

Op deze dag vieren de jaïnisten Wereldvergevingsdag. Het is een onderdeel van de reflectie op hun spirituele reis van het afgelopen jaar, waarbij zij iedereen die zij hebben beledigd om vergeving vragen. Het jaïnisme is een Indiase religie die al sinds mensenheugenis geldt als een zelfstandige filosofie en godsdienst. In India is het denken van de jaïnisten van invloed geweest op allerlei terreinen, niet in de laatste plaats op de satyagraha-filosofie van Mahatma Gandhi. Satyagraha is een samentrekking van de Sanskritische termen voor ‘vasthouden aan’ en ‘de waarheid’. Zoals algemeen bekend is een van de basisprincipes van Gandhi’s filosofie de geweldloosheid. In dat verband verwijst hij naar het Sanskritische gezegde over de vergevingsgezindheid. Wie ‘vasthoudt aan de waarheid’ (de satyagrahi) probeert zelf nooit fouten te maken, maar vergeeft ze de ander. Bovendien probeert hij alle zwakheden uit te bannen. Een daarvan is het wantrouwen. Dit is niet op zijn plek waar een tegenstander niet moet worden vernietigd, maar moet worden overgehaald.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Zelfzuchtige personen zijn op grond van hun eigen zelfzuchtigheid geneigd om aardig, vergevingsgezind en niet-afgunstig te zijn.

Robert Axelrod in The evolution of cooperation (1984)

Het zogenaamde prisoner’s dilemma is een van de bekendste problemen uit de speltheorie. In zijn oervorm gaat het om de situatie waarin twee verdachten van een gewapende overval gescheiden van elkaar een ‘deal’ krijgen aangeboden. Als beiden geen bekentenis afleggen, krijgen ze allebei een jaar gevangenisstraf voor verboden wapenbezit. Als de een bekent en de ander niet, krijgt de eerste vrijspraak en de ander tien jaar gevangenis. Als beiden bekennen, krijgen beiden vijf jaar straf. Als je systematisch nagaat wat hierbij de beste strategie is, blijkt dat ‘bekennen’ te zijn. In het beste geval krijg je vrijspraak, in het slechtste vijf jaar.
De Amerikaanse politicoloog Robert Axelrod (geb. 1943) deed onderzoek naar de beste strategie in een situatie waarin het prisoner’s dilemma meermalen achter elkaar wordt ‘gespeeld’, en waarbij de ‘tegenstanders’ achteraf van elkaar weten welke strategie is gebruikt. Uit zijn analyse van de best scorende strategieën blijkt dat je niet altijd uit moet zijn op samenwerking (als dat bekend raakt, wordt dat afgestraft), maar dat je niettemin steeds weer aardig, vergevingsgezind en niet-afgunstig aan een nieuwe ronde moet beginnen.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

(De vader, de gangster:) Verkrachters en moordenaars kunnen slachtoffers zijn volgens jou. Maar ik noem ze honden en als ze hun eigen kots opvreten, dan moeten ze op hun donder krijgen. / (De dochter, Grace:) Maar honden beantwoorden aan hun eigen natuur.

Dialoog in Dogville (2003) van Lars von Trier

[Deze tekst bevat spoilers] Op de vlucht voor haar vader, de gangster (James Caan), komt Grace (Nicole Kidman) terecht in het door en door Amerikaanse dorpje Dogville, waar ze door de inwoners aarzelend wordt opgenomen. Eerst bedenken de bewoners dat het goed is dat zij voor hen gaat werken, om hen zo voor hun gastvrijheid te bedanken. Uiteindelijk wordt zij geketend als een slaaf en door de mannen van het dorp verkracht en door de vrouwen vernederd.
Als haar vader haar uiteindelijk vindt, zijn we getuige van een dialoog over de moraal van haar moraal. Haar vader verwijt Grace arrogantie. Ze vergeeft de mensen in het dorp, omdat ze arm en achterlijk zijn. Maar ze zou voor zichzelf nooit een dergelijk excuus accepteren. Hij vindt dat zij aan haar eigen standaard moet vasthouden, dat ze hun dat ‘verschuldigd’ is. Uiteindelijk aanvaardt Grace de macht die zij van haar vader krijgt, ‘om de wereld een beetje beter te maken’. Dat betekent in dit geval dat alle inwoners worden doodgeschoten en de stad wordt platgebrand.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Wijsheid is op tijd naar de wc gaan.

Freek de Jonge in De goeroe en de dissident (1988)

De goeroe en de dissident is een van Freek de Jonges meest geïnspireerde onemanshows. Bij ieder programma voel je de spanning die wordt uitgedrukt in de twee tegenstrijdige rollen die De Jonge als titel van deze show heeft gekozen. We kennen hem als goeroe in zijn poëtische, oosters-filosofische intermezzo’s, maar ook in zijn politieke activisme. In de genoemde show vertelt de goeroe het verhaal van de zeven poorten die ieder mens door moet gaan in zijn leven. De mens die vertrouwen heeft weet orde te brengen in de chaos. Met discipline overwin je de ‘verslavingen’ die overal op de loer liggen zodat je concentratie kunt opbrengen. Op basis daarvan ontwikkel je wijsheid. Pas dan kom je toe aan het ontdekken van je diepe verlangen, om ten slotte via de vergeving de onthechting te bereiken. Dwars door deze leerstellige opeenvolging heen beweegt zich de dissident, die andere Freek, die het niet kan laten om grappen te maken, soms briljant, soms bijna te flauw voor woorden. Als pendant van de diepe wijsheid over wijsheid zien (en horen) we Freek uitgebreid een plas doen achter een schotje op het toneel.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media