Logica

Het geloof en de moraal gaan aan de logica vooraf en vormen er het eigenlijke fundament van.

Harry Mulisch in De compositie van de wereld (1980)

De compositie van de wereld (1980) is het essayistische complement van een van de bekendste romans van de Nederlandse schrijver Harry Mulisch (1927–2010): De ontdekking van de hemel (1992). Op 8 januari 2007 kreeg Mulisch een eredoctoraat voor zijn filosofische hoofdwerk, waarin hij aantoont dat het octaaf (de muziek) ten grondslag ligt aan zo’n beetje alles.

Hij begint echter met een fundamentele bespreking van het principe van de tegenspraak, dat volgens hem eigenlijk het principe van de verboden tegenspraak is. Herakleitos heeft gezegd: ‘Wij zijn en wij zijn niet’, en alle filosofen na hem hebben geprobeerd dit te bestrijden. Aristoteles was daarin het strengst. Volgens hem is het onmogelijk om van mening te verschillen over het ‘beginsel van de fundamenteelste betekenis onder alle beginselen’: iemand kan niet, op dezelfde wijze op hetzelfde moment, zeggen dat een ding iets is en dat het iets niet is. Maar Aristoteles besefte ook dat het niet mogelijk is om dit te bewijzen. Daarom vindt hij dat vragen om een bewijs getuigt van een gebrek aan intelligentie. Het is dus niet alleen onbewezen, maar ook onbewijsbaar, constateert Mulisch. We moeten geloven dat het zo is. Het is dus een dogma en een verbod (men mag er niet aan twijfelen) ineen. Zo bewijst Mulisch dat geloof en moraal het fundament van de logica vormen.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Datum : november 13, 2019
Thema's : / / / /
Denkers : / /

Wittgenstein: Vertel me nou niet … alsjeblieft, vertel me nou niet dat u uitgaat van een onafhankelijk bestaan van een wiskundige werkelijkheid? Bertrand Russell: Natuurlijk doe ik dat. Zo niet dan leven we in een totale chaos!

Apostolos Doxiadis en Christos H. Papadimitriou in Logicomix. Een epische zoektocht naar de waarheid (2008)

Stel je bij de geciteerde vraag een geagiteerde jongeman voor, staande, zijn mond vertrokken van afschuw, terwijl hij zich wel de haren met de vuisten uit zijn hoofd lijkt te willen trekken. En bij het rustige, zelfverzekerde antwoord een oudere man, zijn hoofd tussen de rookwolken uit zijn pijp, zich nauwelijks iets aantrekkend van de opwinding van de jongeman achter hem. Het is bijna niet te geloven, maar er bestaat een stripboek over de zoektocht naar de fundamenten van de wiskunde, en het werd nog een bestseller ook. Voor wie bereid is zich niet te laten afschrikken door de woorden ‘wiskunde’ en ‘logica’ heeft de zoektocht van Bertrand Russell aan het begin van de twintigste eeuw naar de onbetwistbare beginselen van de wiskunde alles van een tragedie. Net heeft hij na tien jaar zijn (met Whitehead geschreven) boek Principia mathematica (1910-1913) af of zijn briljante leerling Ludwig Wittgenstein zegt dat er niets van klopt. Later bewijst Kurt Gödel zelfs dat Russells zoektocht principieel onmogelijk is.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Datum : december 17, 2017
Thema's : / / /
Denkers : / /

‘De tweede voornaam van Barack Obama is Hussein. Hij is dus moslim! Je moet dus niet op hem stemmen bij de presidentsverkiezingen.’

Van Benthem, Van Ditmarsch en Van Eijck in Logica in actie (2009)

Deze redenering wordt door de auteurs van dit logicaleerboek van de Open Universiteit gebruikt als voorbeeld van het type drogreden dat wordt aangeduid als ‘verborgen aanname’. De redenering bevat er zelfs twee. De eerste verborgen aanname is dat alle mensen met Hussein als voornaam ook daadwerkelijk moslim zijn, maar dat hoeft helemaal niet het geval te zijn. Barack Obama is er zelf een tegenvoorbeeld van. De tweede verborgen aanname is dat een moslim geen kandidaat kan zijn voor het presidentschap of dat niet zou mogen zijn. De eerste variant van deze tweede aanname is in strijd met de Amerikaanse grondwet, die geen mensen uitsluit van openbare ambten op grond van zijn of haar geloofsovertuiging. De tweede variant is in strijd met de democratische staatsvorm waarin dat niet wordt bepaald op grond van een redenering, maar op basis van verkiezingen. Aan het slot van hun betoog gaan de auteurs even ‘buiten hun boekje’: ‘We wachten tot de presidentsverkiezingen in 2020, en de eerste islamitische presidentskandidaat.’

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media

Datum : november 10, 2015
Thema's : /
Denkers :

Het algemene bestaat (…) niet; het is geabstraheerd uit concrete situaties.

Dries Boele in Filosofisch consulentschap (1998, p. 126)

Volgens Heidegger was de kernvraag van de filosofie waarom er zijn is en niet veeleer niets. Je zou je ook kunnen afvragen waarom er zo veel ‘zijn’ is en niet alleen maar wat ‘wezen’, of in termen van Dries Boele waarom er zo veel concreetheid is en niet alleen een paar algemeenheden. Voor deze vooraanstaande filosofische practicus is het duidelijk: wat wij aan algemeenheden denken te weten, is niet inherent aan de werkelijkheid, maar alleen een abstractie die we hebben kunnen formuleren door af te zien van de vele details van een zeker aantal concrete situaties. Als dat zo is, dan wordt de inhoud van kennis, in de zin van houdbare, plausibele, verdedigbare algemene uitspraken, niet (uitsluitend) bepaald door overeenstemming met de werkelijkheid, maar minstens ook door de praktische bruikbaarheid ervan voor mensen in het dagelijks leven.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Datum : januari 9, 2015
Thema's : / / /
Denkers :

Een geest die alleen maar logisch denkt is als een mes dat alleen uit een lemmet bestaat. De hand die het gebruikt, gaat ervan bloeden.

Rabindranath Tagore in Zwervende vogels (1916)

Het Griekse begrip analusis betekent oorspronkelijk ‘scheiden’ of ‘losmaken’. Van Dale omschrijft analyse als de ‘ontleding in bestanddelen, uiteenzetting van iets dat voor de geest een samenstel is, ter nadere beschouwing of tot beter begrip’. Verscheidene denkers, waaronder Robert Pirsig (in Zen en de kunst van het motoronderhoud), hebben het analyseren zelf vergeleken met het snijden met een mes. Daar lijkt de Bengaalse dichter en eerste Indiase Nobelprijswinnaar Rabindranath Tagore (1861-1941) naar te verwijzen met deze aforistische uitspraak. Hij lijkt te suggereren dat logica geen doel op zich mag worden, maar altijd een middel moet blijven.

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Datum : juli 1, 2014
Thema's :
Denkers :

De filosofie begint met zichzelf.

Elisabeth de Schipper in Heimgeführt. Über Aporie und Wirklichkeit (2010)

In de inleiding op haar boek over aporie en werkelijkheid neemt de Nederlandse filosofe Elisabeth de Schipper (1953) de lezer meteen mee de diepte in. Zij citeert Hegel, die in de inleiding op zijn Wissenschaft der Logik beweert dat er in de filosofie in het algemeen en de logica in het bijzonder geen ‘inleiding’ in de zin van voorafgaande filosofische bespiegelingen kan bestaan. Zou je bijvoorbeeld in die inleiding spreken over de methode (de logica) die je gaat gebruiken, dan heb je het eigenlijk ook al over het onderwerp (de logica) dat je wilt bespreken.
De Schipper gaat echter nog een stap verder. Volgens haar is er helemaal geen methode nodig. Toch is het voor haar ook niet voldoende om, zoals Derrida, de idee van een methode te deconstrueren. Dat is een weg die zij ook niet kan en wil gaan: ‘we begaan überhaupt geen weg, we blijven thuis.’ ‘Om dat wat zich voordoet, zich te laten voordoen, is ieder denken van een weg, een route of een methode een hindernis, een valstrik.’ Daarom kan er in haar inleiding ook geen sprake zijn van een inleiding: ‘wij leiden de lezer rond in een veld waarin hij zich reeds bevindt.’

Tevens verschenen op de Filosofiekalender © Veen Media
Datum : oktober 29, 2012
Thema's : / / /
Denkers : / /

Zoeken

Denkers

Arendt Aristoteles Augustinus Bentham Camus Cicero Covey De Botton Descartes Einstein Epictetus Epicurus Foucault Frankl Freud Fromm Hegel Heidegger Hume James Jezus Christus Kant Kessels Kierkegaard Latour Levinas Marcus Aurelius Maturana Mill – John Stuart Montaigne Mulisch Nietzsche Pascal Pirsig Plato Popper Sartre Schopenhauer Seneca Sloterdijk Socrates Spinoza Whitehead Wittgenstein Yalom

Thema’s

Ander Christendom Denken Deugden Dialoog Dood Eenzaamheid Emoties Ethiek Existentialisme Filosofen Filosofie Geloof Geluk Genot God Goed Handelen Kennis Leven Levenskunst Lichaam Liefde Lijden Mens Mens en dier Moraal Natuur Pijn Politiek Psychologie Psychotherapie Religie Stoïcisme Taal Tijd Verantwoordelijkheid Vrije wil Vrijheid Waarheid Werkelijkheid Wetenschap Wijsheid Ziel Zin